O asertywności mówi się bardzo dużo. Jest to jedna z kompetencji, którą prawie każdy z nas chciałby posiadać. Asertywność, to temat wielu dostępnych kursów z zakresu kompetencji miękkich oraz niezliczonej liczby publikacji. Dzięki niej potrafimy zadbać o swoje potrzeby, biorąc też pod uwagę uczucia i potrzeby innych osób. Taka postawa pozwala nam żyć w zgodzie ze sobą, jednocześnie nie raniąc innych. Bierze się z naszego nastawienia do świata i do siebie. Niektórym zachowanie asertywne przychodzi naturalnie, inni wkładają w nie wiele pracy. Co najważniejsze, jak każdą kompetencję, tę również można wyćwiczyć.
Asertywność – skąd się bierze?
Każdy z nas, od momentu narodzenia, zbiera doświadczenie, wiedzę, rozwija umiejętności i na ich podstawie buduje swoje przekonania na temat innych osób, świata oraz siebie samego. Od tych przekonań zależy nasza postawa i preferowany, automatyczny sposób zachowania w określonych sytuacjach.
Nasze podejście do świata, w dużej mierze, uzależnione jest od minionych, zbieranych przez lata doświadczeń. Możemy żyć w przeświadczeniu, że ludzie z natury są dobrzy, skłonni do pomocy i uczciwości. Nie bać się kontaktów z innymi, być otwartymi na różne opinie i przekonania. Z zaciekawieniem podchodzić do poglądów, które różnią się od naszych. Z drugiej strony, możemy postrzegać świat, jako miejsce pełne zagrożeń, a innych ludzi jako skłonnych do kłamstwa i nieuczciwości. Spodziewać się, że każdy chce nas wykorzystać, oszukać i przechytrzyć. Wówczas stajemy się podejrzliwi, czujni i zamknięci na szczere relacje.
Równie skrajne może być podejście do nas samych. Możemy postrzegać siebie jako osobę kompetentną, wartościową, zasługującą na to, co najlepsze. Mieć świadomość, że nasze uczucia i potrzeby są ważne i mamy prawo o nie zadbać. Dostrzegać swoje mocne strony i posiadane zasoby oraz efektywnie je wykorzystywać. Przeciwstawnym podejściem, jest przekonanie o swojej mniejszości, bezwartościowości i braku kompetencji. W takim wypadku jesteśmy przekonani, że nie zasługujemy na to, co dobre, nasze potrzeby są nieważne i nawet nie staramy się ich zaspokajać.
Biorąc pod uwagę te dwa aspekty, możemy wyróżnić cztery rodzaje zachowań:
- Świat/Inni Ok, Ja OK – postawa asertywna.
- Świat/Inni nie OK, Ja OK – postawa agresywna,
- Świat/Innie OK, Ja nie OK – postawa uległa,
- Świat/Inni nie OK, Ja nie OK – postawa bierno-agresywna (manipulacja).
Zachowanie agresywne
Postawa agresywna bierze się z przekonania, że świat i inni ludzie nie są ok, przy jednoczesnym docenianiu własnej osoby. Takie zachowanie, polega na nieustannym narzucaniu otoczeniu swoich racji. Bardzo często, z uwagi na swoje przekonanie, osoby agresywne spodziewają się ataku czy krytyki i przyjmują postawę obronną. Są przekonane o własnej wyjątkowości. Do ludzi podchodzą więc w sposób lekceważący, wywyższają się, dzięki temu podnoszą poczucie własnej wartości i doznają uczucia sprawczości. Nie interesują się uczuciami innych, nie są zainteresowane ich przeżyciami i doświadczeniami. Często odczuwają złość, którą rozładowują w kontaktach z otoczeniem. Taki sposób zachowania postrzegają, jako najprostszą, a czasami jedyną drogę do zaspokojenia swoich potrzeb i osiągnięcia celów.
Zachowanie uległe
Osoby ulegle mają niskie poczucie własnej wartości, przy jednoczesnym przekonaniu, że inni są od nich lepsi, mają większą wiedzę i umiejętności. Taka postawa sprawia, że dobro innych osób stawiane jest na pierwszym miejscu. Osoby uległe nie wierzą we własne możliwości, poddają się przy pierwszych niepowodzeniach i nie szukają innych możliwości rozwiązania problemu. Często porównują się z osobami ze swojego otoczenia, uznając że na ich tle wypadają bardzo niekorzystnie. W przypadku niepowodzeń oskarżają się, jednocześnie usprawiedliwiając niedociągnięcia innych osób. W dyskusjach nie wyrażają swojego zdania i przyjmują poglądy otoczenia. Nie domagają się poszanowania swoich praw i nie dążą do zaspokajania swoich potrzeb. Osoby uległe, poprzez swoje zachowanie, tracą poczucie własnej wartości, czują się oszukane, wykorzystane i sfrustrowane. Taka postawa wynika często z chęci uzyskania aprobaty ze strony otoczenia oraz obawą przed bezpośrednią konfrontacją i utratą wizerunku osoby miłej i lubianej.
Zachowanie bierno-agresywne
Postawa bierno-agresywna przybiera formę manipulacji. Przejawiają ją osoby, które zarówno siebie, jak i innych uważają za nic nieznaczących, mało wartościowych. Osoba manipulująca jest nieuczciwa i nieszczera. Z pozoru może wydawać się pozytywnie nastawiona do otoczenia, choć trochę wycofana. Jednak za placami innych, robi im na przekór, w myśl zasady „ja nie mam, ty też nie będziesz miał, mi jest źle, tobie będzie jeszcze gorzej”. Ich wypowiedzi często są sarkastyczne, pełne ironii. Może towarzyszyć im poczucie osamotnienia i myśl, że na nikogo nie mogą liczyć. Mają niskie poczucie własnej wartości, a ironia i sarkazm stanowią ich tarczę ochronną przed złym światem i atakami innych.
Zachowanie asertywne
Taka postawa jest oparta na przekonaniu, że ja jestem ważny i inni również. Mam więc prawo dbać o swoje potrzeby i realizować swoje cele, jednocześnie szanując interesy i uczucia drugiej strony. Tak zachowują się osoby, które mają wysoką samoocenę i poczucie własnej wartości. Są świadome swoich zalet i posiadanych zasobów. Jednocześnie szanują uczucia i potrzeby innych, jako równych sobie. Postępują uczciwie i bezpośrednio komunikują swoje potrzeby, mając również na uwadze dobro innych. Potrafią odmawiać i stanowczo powiedzieć „nie”, jednak w takiej formie, która nie urazi uczuć rozmówcy. Osoby asertywne znają swoje wady i zalety. Stawiają sobie realne cele i stanowczo je realizują. Są postrzegane jako szczere. Zdarza się, że postawa asertywna spotyka się z krytyką otoczenia, zwłaszcza kiedy osoba dotychczas uległa, spełniająca wszystkie prośby, nagle powie „nie” i postawi granice. Finalnie jednak asertywność pozwala nam czuć się dobrze ze sobą i swoimi decyzjami. Dzięki niej mamy świadomość, że robimy wszystko w zgodzie ze swoimi wartościami i przekonaniami, jednocześnie zachowując dobre relacje z otoczeniem.
Ćwiczmy asertywność
Jeśli dotychczas w Twoim zachowaniu dominuje postawa agresywna lub uległa, warto popracować nad asertywną komunikacją. Pierwszym krokiem jest uświadomienie sobie różnicy pomiędzy tymi formami komunikacji. Zachęcam do pobrania: Indywidualna karta pracy – Zachowania uległe i agresywne, a asertywność. Tu znajdziesz opisy dwóch sytuacji – zawodowej i prywatnej. Biorąc pod uwagę powyższe opisy, zastanów się, jak mógłby brzmieć komunikat agresywny, uległy i asertywny. Zapisz swoje przykłady. Następnie przypomnij sobie, kiedy zachowałeś się nieasertywnie. Jakie emocje Ci wówczas towarzyszyły? Jakie myśli pojawiły się w Twojej głowie? Czego obawiałeś się nie postępując asertywnie? Jak mógłby brzmieć asertywny komunikat w tamtej sytuacji? Analizę ułatwi Ci: Indywidualna karta pracy – Moje asertywne zachowanie.