Coraz więcej mówi się o przewlekłym stresie i jego zgubnym wpływie na nasze zdrowie. Pomimo tego, nadal bardzo rzadko zdajemy sobie sprawę, że odczuwane dolegliwości są wynikiem napięcia i stresu. Przyczyn złego samopoczucia, doszukujemy się raczej w predyspozycjach genetycznych, zanieczyszczeniu środowiska, przetworzonej żywności, czy braku ruchu. I choć są to również bardzo istotne czynniki, zapominamy o stresie, który przyczynia się do powstania wielu chorób, zarówno somatycznych jak i psychicznych.
Stres kiedyś – jak to było u naszych przodków.
Stres przygotowuje organizm do reakcji: walcz albo uciekaj. W czasach, kiedy nasi przodkowie zamieszkiwali jeszcze jaskinie, a ich pożywieniem było to, co udało im się upolować, reakcja organizmu w sytuacjach stresowych ratowała ich życie. Dzięki niej, szybko reagowali w momencie zagrożenia i potrafili uciec przed groźnym drapieżnikiem (uciekaj), albo mobilizowali organizm do walki, kiedy nadarzyła się okazja, żeby upolować zwierze (walcz). Kiedy zagrożenie minęło, organizm wracał do swojego stałego, spokojnego rytmu (chyba, że zwierz wygrał i to my zostaliśmy upolowani ;)). Stres pojawiający się u naszych przodków, pomimo że silny i wiążący się z zagrożeniem życia, był krótkotrwały. To sprawiało, że paradoksalnie nie wyrządzał szkód w ich organizmie.
Podobnie dzieje się u zwierząt. Bardzo upraszczając ich organizmy znajdują się w stanie „wyciszenia”. W momencie, kiedy pojawia się zagrożenie, włącza się mechanizm walki lub ucieczki. Kiedy zagrożenia mija, ponownie wracają do stałego, spokojnego rytmu. Robert M. Sapolsky w swojej książce „Dlaczego zebry nie mają wrzodów?”, dokładnie wyjaśnia, dlaczego tak silny, ale krótkotrwały stres nie niesie ze sobą negatywnych skutków dla funkcjonowania organizmu.
Współcześnie, w naszym rytmie dnia, rzadko jesteśmy narażeni na bezpośrednie zagrożenie życia. Jednak stres, który wywołują codzienne sytuacje, stawia nasz organizm w stan gotowości. Ponieważ takich sytuacji stresowych jest mnóstwo, nie mamy czasu na wyciszenie się, na powrót do tego stałego, spokojnego rytmu. I to właśnie takie długotrwałe pozostawanie pod wpływem stresu niesie za sobą poważne konsekwencje.
Stres – jak działa na nasz organizm?
W sytuacji zagrożenia następuje wyrzut hormonów – adrenaliny i noradrenaliny. To sprawia, że serce zaczyna szybciej bić, dzięki czemu do mięśni dostarczana jest większa ilość tlenu, umożliwiając natychmiastowe działanie. Tętno przyspiesza, oddech jest szybki i płytki, wyostrzają się zmysły, rozszerzają źrenice. Spowalnia praca narządów, które nie są tak istotne w walce lub ucieczce- przykładowo procesy trawienne. Organizm jest gotowy do działania. Jesteśmy bardziej czujni, szybsi, gotowi do intuicyjnego reagowania.
Podczas sytuacji stresowej, kora nadnerczy wydziela hormon zwany kortyzolem. Kortyzol odpowiedzialny jest między innymi za gospodarkę wodno-elektrolitową, łagodzenie stanów zapalnych i alergii, ale też osłabia działanie układu odpornościowego i podnosi ciśnienie krwi. Zbyt wysoki poziom kortyzolu, utrzymujący się w organizmie przez dłuższy czas, może doprowadzić do pojawienia się wielu chorób. Wysokie stężenie tego hormonu występuje u osób narażonych na permanentny stres.
Zagrożenia spowodowane przewlekłym stresem.
Od wielu lat prowadzonych jest szereg badań, które dostarczają wiedzy dotyczącej tego, w jakim stopniu stres przyczynia się do powstawania popularnych chorób. Wiadomo, że może być czynnikiem wywołującym dolegliwości somatyczne, takie jak:
- chroniczne bóle głowy/ bóle migrenowe – najczęściej w sytuacji stresowej ból głowy rozpoczyna się od skroni i promieniuje dalej. Może łączyć się z napięciem w okolicy karku, nadwrażliwością na światło i uczuciem uciskania głowy. Takie bóle głowy, powodowane stresem, mogą utrzymywać się nawet latami i być wywoływane przez najmniejsze sytuacje stresowe,
- problemy trawienne – burczenie brzucha, wzdęcia, zaparcie, biegunki, bóle w różnych częściach brzucha, to tylko niektóre objawy, ze strony układu pokarmowego, wywołane przewlekłym stresem.
- choroby serca i układu krążenia – przewlekły stres bardzo często prowadzi do arytmii, palpitacji, a nawet zatrzymania pracy serca. Stres sprzyja namnażaniu się blaszek miażdżycowych, co w efekcie może doprowadzić do zawału. Wysoki poziom hormonu stresu, doprowadza również do nadciśnienia, które jest czynnikiem mogącym wywołać wylew lub zawał,
- wrzodu żołądka i dwunastnicy – wysoki poziom adrenaliny sprawia, że błony śluzowe żołądka i dwunastnicy napinają się, co utrudnia dopływ krwi i zaburza możliwość prawidłowej regeneracji. To powoduje większą podatność na działanie kwasu solnego, doprowadzając do zapalenia śluzówki, nadżerki, a nawet wrzodów żołądka,
- zwyrodnienia kręgosłupa – pod wpływem stresu zmienia się nasza postawa. Napinamy mięśnie, które stają się twarde jak kamień, odchylamy głowę, podnosimy ramiona. Długotrwałe przebywanie w takiej pozycji, może prowadzić do powstania zwyrodnień kręgosłupa, wymagających rehabilitacji lub nawet ingerencji chirurgicznej,
- cukrzyca – wysoki poziom hormonów, odpowiedzialnych za podwyższenie poziomu glukozy we krwi, utrzymujący się w organizmie przez dłuższy czas, może doprowadzić do rozwoju insulinoodporności i cukrzycy typu 2.
- zaburzenia miesiączkowania i bezpłodność – pod wpływem długotrwałego stresu miesiączki stają się rzadsze, nieregularne i mniej obfite. Taki stan może nawet uniemożliwiać zajście w ciąże.
To tylko kilka wybranych chorób. Permanentny stres może wywoływać także: problemy z cerą, wypadanie włosów, otyłość, osteoporozę. Wiele badań wskazuje również, że przyczynia się do powstawania chorób nowotworowych.
Przewlekły stres może prowadzić do powstawania zmian w mózgu, które w efekcie mogą przyczynić się do powstawania zaburzeń psychicznych takich jak: depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia afektywne dwubiegunowe czy zaburzenia osobowości.
Koszty stresu – ćwiczenie.
Często słyszymy jak niekorzystnie stres wpływa na nasz organizm i na nasza psychikę. Jednak żyjemy w przeświadczeniu, że ten problem nas nie dotyczy. Poza konsekwencjami zdrowotnymi, w naszym życiu możemy wymienić jeszcze inne koszty stresu. Ciągłe napięcie odbija się również na naszej samoocenie, gotowości do zmian, relacjach z innymi.
Poniżej możesz pobrać kartę pracy. Znajdziesz tam miejsce na wypisanie wszystkich kosztów stresu, które dotyczą Ciebie. Przed czym stres Cię powstrzymuje? Co zrobiłbyś inaczej, gdybyś się nie bał? W czym stres Cię ogranicza? Jak wpływa na Twoje zdrowie? Na samopoczucie? W odpowiednim miejscu wypisz wszystkie koszty, które przychodzą Ci do głowy. Następnie zastanów się, co mógłbyś osiągnąć gdyby nie stres? Na co byś się zdecydował? Co zmieniłoby się na lepsze w Twoim życiu?
Druga część karty pracy dotyczy tego, jak Twój stres wpływa na innych i Twoje relacje z nimi. Zastanów się jak Twój stres oddziałuje na Twoje otoczenie? Na relacje w pracy? Na Twoją rodzinę, przyjaciół? Czy odreagowujesz na najbliższych swoje napięcie? A teraz wypisz co zmieniłoby się, gdybyś potrafił zapanować nad swoim stresem? Jak Twój spokój wpłynąłby na Twoje relacje z innymi.
Ważne, aby na wypełnianie tej karty pracy poświęcić wystarczająco dużo czasu. Odpowiedz sobie na te pytania szczerze. To ćwiczenie często jest ogromną motywacją do wprowadzenia zmian w swoim życiu, do rzucenia rękawicy przewlekłemu stresowi. Owocnej pracy!
Karta pracy – Koszty stresu, a korzyści wynikające z optymalizacji poziomu stresu.